Powstawanie zmarszczek jest zjawiskiem nieuchronnym, będącym efektem naturalnego procesu starzenia się całego organizmu, a więc i skóry. Pozbycie się głębokich bruzd możliwe jest jedynie na drodze zabiegów z zakresu medycyny estetycznej. Można natomiast, stosując odpowiednie kosmetyki, nieco odsunąć w czasie pojawienie się pierwszych linii. Pomocną dłoń wyciąga do nas natura, oferując surowce korzystnie oddziałujące na kondycję skóry.

Przyczyny powstawania zmarszczek

Dlaczego właściwie nie można zapobiec uwidacznianiu się zmarszczek? Aby zrozumieć proces starzenia się skóry, trzeba przyjrzeć się jej budowie i postępującym wraz z wiekiem zmianom w jej obrębie. Jej zewnętrzna warstwa, widoczna gołym okiem, opiera się na rusztowaniu zbudowanym z kilku elementów. Są to: włókna kolagenowo-elastynowe wytwarzane przez fibroblasty, polisacharyd – kwas hialuronowy oraz podskórna tkanka tłuszczowa.

Z upływem lat produkcja kolagenu i elastyny ulega znacznemu spowolnieniu, a istniejące włókna uszkadzane są na skutek działania wolnych rodników (głównym ich źródłem jest promieniowanie UV, ale również m.in. dym papierosowy). Drastycznie spada także ilość kwasu hialuronowego, który w ogromnym stopniu decyduje o nawilżeniu i sprężystości skóry. Spadek ten rozpoczyna się już od 25. roku życia, a według ekspertów w wieku ok. 50 lat kwasu tego jest aż o połowę mniej.

Nie bez znaczenia są również zmiany hormonalne. Liczba zmarszczek wyraźnie wzrasta ok. 60. roku życia, a więc po menopauzie. Mniejsze stężenie krążącego we krwi estrogenu sprawia, że skóra staje się przesuszona i pozbawiona elastyczności.

Na tym nie koniec. Skutkiem procesu starzenia się skóry jest ograniczenie grubości podskórnej warstwy tkanki tłuszczowej. Efektem tego ubytku jest utrata owalu twarzy, opadanie policzków, pogłębianie się „dołków” pod oczami. Co więcej, wraz z wiekiem zahamowaniu ulega produkcja sebum, a więc substancji, która w naturalny sposób poprawia sprężystość skóry i buduje chroniący ją płaszcz lipidowy.

Jeszcze przed 25. rokiem życia pojawić się mogą zmarszczki mimiczne, zwykle w okolicach oczu i na czole. Nie są to jednak bruzdy związane z fotostarzeniem się skóry i niszczeniem jej struktury. Ich przyczyną są powtarzające się skurcze mięśni, związane właśnie z mimiką. Z czasem dochodzi do utrwalenia się załamań.

Naturalne sposoby na opóźnienie starzenia się skóry

Naturalne kosmetyki nie wpłyną na stężenie estrogenów, nie zwiększą też grubości podskórnej tkanki tłuszczowej. Mogą natomiast uzupełnić pokrywający skórę płaszcz hydrolipidowy, zwiększając jej odporność na działanie czynników zewnętrznych. Mogą też ją nawilżyć, a dzięki obecności antyoksydantów – ograniczyć aktywność uszkadzających strukturę skóry wolnych rodników. Wybrane surowce wykazują też działanie pobudzające syntezę kolagenu.

Olej arganowy

Olej arganowy tłoczony jest na zimno z nasion arganii żelaznej (Argania spinosa), wiecznie zielonego drzewa rosnącego wyłącznie na terenie południowego Maroka, w regionie Sus. Uznawany jest za jeden z najcenniejszych olejów roślinnych, często bywa nazywany „płynnym złotem Maroka”.

Największym bogactwem oleju arganowego są nienasycone kwasy tłuszczowe. Są to przede wszystkim: kwas oleinowy (ok. 45% wszystkich kwasów tłuszczowych zawartych w oleju [1]), zaliczany do kwasów omega-9, oraz linolowy (ok. 35%), będący kwasem z grupy omega-6. Ważnym komponentem oleju arganowego jest również witamina E, wykazująca silne działanie antyoksydacyjne. Obecne są także fitosterole, karotenoidy i polifenole (m.in. kwas ferulowy).

Olej arganowy działa przeciwutleniająco, ograniczając aktywność wolnych rodników. Uzupełnia płaszcz hydrolipidowy, zapobiegając utracie nawilżenia. Chroni skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV i innych czynników zewnętrznych takich jak wiatr czy mróz. Pobudza jej procesy regeneracyjne, zapobiega łuszczeniu się i odwodnieniu, łagodzi podrażnienia. Co ważne, kwas linolowy wchodzi w skład kompleksu ceramidowego budującego naskórek, jest również komponentem sebum, ma więc ogromny wpływ na kondycję skóry.

Masło shea

Masłosz (Vitellaria paradoxa, bardziej znany jako Butyrospermum parkii), inaczej – drzewo masłowe, rośnie na terenie Afryki Środkowej. Olej otrzymywany z jego nasion, nazywany masłem shea, karité czy masłem galam, jest dla lokalnej społeczności zarówno cennym kosmetykiem, jak i tłuszczem spożywczym. Pierwsze owoce są wydawane przez drzewo dopiero po ok. 20 latach wzrostu, ale pojawiają się na nim nawet przez kolejne 300 lat.

W składzie masła shea obecne są kwasy tłuszczowe nienasycone (m.in. kwas oleinowy, stanowiący ok. 55% wszystkich kwasów tłuszczowych [3]) i nasycone (m.in. kwas stearynowy, ok. 30%), a także witaminy A i E, sterole i polifenole, m.in. kwas galusowy i kwas cynamonowy. Olej z masłosza uzupełnia płaszcz hydrolipidowy, ograniczając transepidermalną utratę wilgoci. Badania potwierdzają jego silne właściwości nawilżające [2]. Masło shea łagodzi podrażnienia, regeneruje i uelastycznia skórę, chroni ją przed promieniowaniem UV (wykazuje działanie fotoprotekcyjne na poziomie SPF 3-4). Pobudza syntezę kolagenu, a zawarte w nim polifenole dodatkowo wymiatają wolne rodniki naruszające strukturę skóry.

Masło kakaowe

Masło kakaowe tłoczone jest z nasion kakaowca właściwego (Theobroma cacao), drzewa rosnącego w tropikalnej strefie Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej. Ale zanim rozpocznie się proces tłoczenia, nasiona te są fermentowane, suszone i mielone. Gęsty olej zawiera kwasy nienasycone (m.in. oleinowy i linolowy) i nasycone (m.in. stearynowy), polifenole (głównie flawonoidy i katechiny), minerały (m.in. żelazo, miedź, magnez, potas) oraz alkaloidy: teobrominę i kofeinę [4].

Masło kakaowe zajmuje ważne miejsce wśród surowców opóźniających proces fotostarzenia się skóry. Obecne w nim antyoksydanty ograniczają aktywność wolnych rodników i działają przeciwzapalnie. Kwasy tłuszczowe wzmacniają naturalną barierę ochronną skóry, zwiększając jej odporność na wpływ czynników zewnętrznych (przede wszystkim promieniowania UV) i zapobiegając przesuszeniu. Właściwości przeciwutleniające wykazują również teobromina i kofeina, ponadto pobudzają mikrocyrkulację, poprawiając dotlenienie i odżywienie komórek skóry.

Olej migdałowy

Olej ze słodkich migdałów otrzymywany jest z nasion migdałowca pospolitego (Prunus dulcis), występującego głównie na terenie Azji, ale spotkać go można również w Ameryce Północnej i Europie (w starożytności uprawiany był w regionie śródziemnomorskim). Jest jednym z najpopularniejszych olejów roślinnych stosowanych w kosmetologii.

Na uwagę zasługuje bardzo korzystny profil kwasów tłuszczowych, spośród których aż ok. 90% stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe: oleinowy (ok. 65%) i linolowy (ok. 20-30%) [5]. Taki skład sprawia, że aplikowanie oleju na skórę wyraźnie poprawia jej nawilżenie, zmiękcza ją, regeneruje, wygładza.

Olej ogranicza transepidermalną utratę wilgoci, uzupełnia naruszoną warstwę hydrolipidową, zwiększa odporność na działanie czynników zewnętrznych. Kwas linolowy wzmacnia naskórek, odbudowując tworzący go kompleks ceramidowy, i poprawia właściwości sebum produkowanego przez gruczoły łojowe, wpływając na jego gęstość i lepkość.

Olej rokitnikowy

Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides) to silnie rozgałęziony krzew, występujący na terenie Azji, Ameryki Północnej i Europy, również w Polsce – spotkać go można na piaszczystych nadbałtyckich glebach. Z jego drobnych pomarańczowych owoców (z nasion bądź z pulpy) uzyskuje się niezwykle cenny olejek, któremu pod względem składu nie dorównuje żaden inny olej roślinny.

Olej rokitnikowy zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe: linolowy (omega-6), oleinowy (omega-9), alfa-linolenowy (omega-3), a nawet kwas palmitooleinowy (omega-7), stanowiący komponent lipidów naskórka, rzadko spotykany w innych olejach. Obecna są również witaminy C, E i K, karotenoidy (m.in. beta-karoten, likopen), fitosterole, flawonoidy, minerały (m.in. wapń, żelazo, magnez) [6].

Olej regeneruje, odżywia i uelastycznia skórę, wzmacnia jej zdolność do obrony przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych (w tym promieniowania UV) i wolnych rodników, zapobiega utracie nawilżenia, przeciwdziałając postępującemu wraz z wiekiem przesuszaniu się skóry.

Stanowi ważny element profilaktyki anti-aging nie tylko z uwagi na opóźnianie procesu powstawania zmarszczek, ale także lekkie właściwości rozjaśniające, a do objawów fotostarzenia się skóry należą również przebarwienia.

Olej makadamia

Olej tłoczony jest na zimno z orzechów rosnących na drzewie Macadamia integrifolia, występującym na terenie Australii (uprawiane jest również w innych regionach, np. na Hawajach). Nazwa rośliny pochodzi od nazwiska polityka Johna MacAdama, będącego przyjacielem Ferdynanda von Muellera, który jako pierwszy opisał ten gatunek.

Około 80% składu stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe, spośród których do najważniejszych należą: kwas oleinowy (ok. 55-60%) i, wspomniany już, niezwykle rzadko spotykany, kwas palmitooleinowy (ok. 15-22%), a także kwas linolowy (1-5%) [7]. W oleju obecne są również m.in. witaminy A, E i z grupy B oraz minerały (m.in. fosfor, magnez, cynk, miedź).

Olej makadamia zapobiega przesuszeniu skóry, wygładza ją, zmiękcza, regeneruje, łagodzi podrażnienia. Wzmacnia jej barierę ochronną, odbudowując naruszony płaszcz hydrolipidowy i uzupełniając kompleks ceramidowy naskórka.

Olejek doskonale się wchłania i nie pozostawia tłustej warstwy – zawarty w nim kwas palmitooleinowy wykazuje się wysoką biozgodnością z pokrywającym skórę sebum.

Olej z awokado

Awokado, a właściwie smaczliwka właściwa (Persea gratissima, inaczej Persea americana) to drzewo pochodzące z obszaru Meksyku i Ameryki Środkowej, ale obecnie uprawiane jest w wielu tropikalnych i śródziemnomorskich regionach świata. Posiada charakterystyczne owoce o gruszkowatym kształcie, w których środku znajduje się duża pestka. Jednak wbrew pozorom to nie z pestki jest wytłaczany olej, lecz z miąższu owoców awokado.

Wśród występujących w oleju nienasyconych kwasów tłuszczowych dominuje kwas oleinowy (ok. 70% wszystkich kwasów tłuszczowych), ale obecny jest także kwas linolowy (ok. 8%) i wspominany już kwas palmitooleinowy (ok. 4%) [8], wchodzący w skład lipidów skóry. Olej zawiera także witaminy A, E i D, minerały (m.in. potas, mangan, fosfor, krzem, wapń), skwalen i beta-karoten.

Olej z awokado dogłębnie odżywia i nawilża skórę, zapobiega transepidermalnej utracie wilgoci poprzez wzmacnianie pokrywającej ją naturalnej warstwie lipidowej. Uzupełniając tę warstwę, zwiększa również odporność skóry na działanie czynników zewnętrznych, w tym również promieniowania UV. Wygładza i regeneruje skórę, ogranicza jej przesuszenie i łuszczenie się. Poprawia elastyczność i łagodzi podrażnienia. Dzięki obecności witaminy E o działaniu antyoksydacyjnym hamuje aktywność wolnych rodników. Badania potwierdzają [9], że olej ten wykazuje silne właściwości przeciwzapalne, przyspiesza także gojenie się ran. Co szczególnie ważne w przypadku fotostarzenia się skóry, olej z awokado pobudza syntezę kolagenu i elastyny [10].

Olejek z czarnuszki

Czarnuszka siewna (Nigella sativa) to niewysoka roślina jednoroczna, występująca na terenie Europy, Azji i północnej Afryki. Z jej drobnych czarnych nasion tłoczony jest niezwykle cenny olejek, z którego właściwości korzystali już starożytni Egipcjanie – dlatego też czarnuszka bywa nazywana „złotem faraonów”.

Gęsty, ciemny olejek o korzennym aromacie zawiera przede wszystkim nienasycone kwasy tłuszczowe (85%), a wśród nich: linolowy (50-60%), oleinowy (ok. 20%), eikozadienowy (ok. 2,5%), rzadko spotykany w przyrodzie, posiadający właściwości przeciwzapalne, oraz alfa-linolenowy (ok. 1%) [11]. Obecne są także: olejek eteryczny (z tymochinonem, tymolem, karwakrolem), karoten, flawonoidy, aminokwasy (m.in. metionina i tryptofan), witaminy E i z grupy B, minerały (m.in. żelazo, cynk, selen).

Olejek z czarnuszki szczególnie polecany jest w pielęgnacji skóry suchej, łuszczącej się, dojrzałej. Odbudowuje płaszcz hydrolipidowy, hamując transepidermalną utratę wilgoci. Regeneruje i odżywia skórę, łagodzi podrażnienia, a dzięki wysokiej zawartości kwasu linolowego wpływa na poprawę jakości produkowanego przez gruczoły łojowe sebum. Wykazuje silne działanie antyoksydacyjne, chroniąc włókna kolagenowo-elastynowe przed uszkodzeniami związanymi z aktywnością wolnych rodników.

Olejek z nasion truskawki

Z pestek truskawki (Fragaria ananassa) tłoczony jest ciemnozielony olejek, będący wartościowym surowcem o właściwościach anti-aging. Jego największym bogactwem są nienasycone kwasy tłuszczowe (m.in. linolowy, alfa-linolenowy, oleinowy), stanowiące 80% składu. Zawiera także witaminy E i F oraz polifenole, m.in. kwas elagowy.

Olejek nawilża, regeneruje, uelastycznia i wygładza skórę. Uzupełnia braki w naturalnej warstwie lipidowej, chroniąc przed nadmierną utratą wilgoci i szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Ogranicza aktywność wolnych rodników, opóźniając proces fotostarzenia się skóry. Łagodzi podrażnienia.

Olejek z nasion malin

Wytłaczany jest na zimno z drobnych pestek malin (Rubus Idaeus). Należy on, razem z olejkiem z nasion truskawki, do grona coraz popularniejszych olejków otrzymywanych z nasion owoców jagodowych.

Najważniejszymi komponentami olejku z nasion malin są nienasycone kwasy tłuszczowe, które stanowią 96% wszystkich obecnych w nim kwasów tłuszczowych [12]. Są to przede wszystkim: kwas linolowy (ok. 55%), alfa-linolenowy (ok. 29%) i oleinowy (ok. 12%). W składzie występują także: witamina E (ok. 61 mg/100 g), karotenoidy (ok. 23 mg/100 g) i polifenole.

Olejek z nasion malin skutecznie regeneruje i nawilża skórę. Wzmacnia jej barierę lipidową, chroniąc pod przesuszeniem, oddziaływaniem wiatru, mrozu czy promieni słonecznych. Co istotne, badania potwierdzają [12], że pełni rolę naturalnego filtra, efektywnie pochłaniając promieniowanie UV. A dzięki obecności witaminy E, polifenoli i karotenoidów, a więc związków o silnym działaniu antyoksydacyjnym, zwalcza wolne rodniki. Wszystko to sprawia, że olejek zajmuje ważne miejsce wśród naturalnych kosmetyków opóźniających proces fotostarzenia się skóry.

Olejek z nasion dzikiej róży

Olejek wytłaczany jest z nasion róży muszkatołowej (Rosa moschata), nazywanej też różą piżmową czy rdzawą, rosnącej na czystych ekologicznie terenach Chile i Argentyny. Stanowi cenne źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych, takich jak: kwas linolowy (ok. 41-50% wszystkich kwasów tłuszczowych), alfa-linolenowy (ok. 26-37%) i oleinowy (ok. 10-20%) [13]. Zawiera także beta-karoten, witaminy C i E, flawonoidy, taniny i kwas retinowy.

Olejek z nasion dzikiej róży wygładza skórę, zapobiega jej przesuszeniu i łuszczeniu się. Wzmacnia naturalną barierę ochronną, hamuje aktywność wolnych rodników, niweluje uszkadzające działanie promieniowania UV. Delikatnie złuszcza i rozjaśnia, reguluje proces rogowacenia. Działa przeciwzapalnie i łagodzi podrażnienia.

Co ważne, olejek z nasion róży pobudza produkcję kolagenu i elastyny, poprawiając sprężystość i elastyczność skóry. Szczególnie zalecany jest do cery dojrzałej, przesuszonej, z pierwszymi oznakami starzenia się.

W jednym z badań [13] potwierdzających skuteczność olejku wzięło udział 20 kobiet między 25. a 35. rokiem życia. Przez okres czterech miesięcy uczestniczki badania aplikowały na twarz olejek z nasion róży. Pierwsze pozytywne efekty zaobserwowano już po upływie trzech tygodni: powierzchowne zmarszczki uległy wygładzeniu, a plamy i przebarwienia – rozjaśnieniu.

Olejek z pestek granatu

Granatowiec właściwy (Punica granatum) występuje głównie na terenie Indii, w rejonie Kaukazu oraz na Bliskim Wschodzie, gdzie uprawiany jest już od kilku tysięcy lat. Charakterystyczne purpurowe owoce zawierają w sobie kilkaset drobnych nasion, z których wytłaczany jest drogocenny olejek.

Najważniejszym składnikiem olejku z pestek granatu jest działający przeciwzapalnie kwas punikowy (omega-5), który stanowi ok. 50-70% wszystkich kwasów tłuszczowych obecnych w olejku [14]. Spośród nienasyconych kwasów tłuszczowych obecne są także m.in. kwas linolowy (ok. 8%) i oleinowy (ok. 9%). Olejek zawiera również witaminę E i flawonoidy, a jak dowodzą badania – wykazuje się silniejszymi właściwościami antyoksydacyjnymi niż czerwone wino [15]. Co więcej, analizy potwierdzają [16], że olejek z pestek granatu stymuluje proliferację (regenerację) keratynocytów, zapobiegając postępującemu wraz z wiekiem cieńczeniu naskórka. Ponadto olejek wzmacnia barierę hydrolipidową skóry, zapobiegając utracie nawilżenia. Szczególnie zalecany jest więc w przypadku cery starzejącej się, przesuszonej, zmęczonej.

Olejek moringa

Moringa olejodajna (Moringa oleifera) to roślina występująca głównie na terenie Indii, Filipin, Pakistanu, Sri Lanki, Meksyku. Bywa nazywana także drzewem chrzanowym, z uwagi na przypominający chrzan smak korzeni. Z jej nasion wytłaczany jest olejek, którego główny składnik stanowi kwas oleinowy (ok. 75% wszystkich kwasów) [17]. Ważnym komponentem olejku jest nasycony kwas behenowy, który posiada właściwości emoliacyjne – uzupełnia płaszcz hydrolipidowy, ograniczając transepidermalną utratę wilgoci. Obecne są również fitosterole i witamina E.

Olejek nie tylko wygładza, nawilża i zmiękcza skórę. Dzięki zawartości witaminy E wykazuje także właściwości antyoksydacyjne, a więc ogranicza uszkodzenia w obrębie skóry związane z aktywnością wolnych rodników.

Błoto z Morza Martwego

Pozyskiwane z dna Morza Martwego błoto jest prawdziwą skarbnicą minerałów. Zawiera m.in. magnez, siarkę, wapń, potas, cynk, krzem, żelazo. Badania potwierdzają [18], że wykazuje ono silne właściwości przeciwzapalne, wzmacnia odporność skóry na działanie czynników zewnętrznych, nawilża ją, przyspiesza gojenie się ran. Pomaga w leczeniu atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, egzemy, trądziku.

Analizy dowodzą również, że błoto z Morza Martwego zmniejsza stres oksydacyjny związany z aktywnością wolnych rodników oraz ogranicza uszkodzenia spowodowane promieniowaniem UV, spowalniając proces fotostarzenia się skóry [19].

Nie można pominąć także właściwości rozgrzewających błota – pobudzone zostaje w ten sposób mikrokrążenie, dzięki czemu komórki skóry są lepiej dotlenione i odżywione.

Algi morskie

Algi morskie wchodzą w skład kosmetyków przeznaczonych zarówno do włosów, ciała, jak i twarzy. Ich uniwersalność wynika z szerokiego zakresu działania. Algi wspomagają usuwanie toksyn z organizmu, odżywiają, nawilżają i ujędrniają skórę, pobudzają mikrokrążenie, dotleniając komórki. Działają przeciwzapalnie, kojąco i regenerująco, łagodzą podrażnienia. Zwalczają wolne rodniki.

O właściwościach tych decydują zawarte w algach łatwo przyswajalne składniki: minerały (m.in. cynk, jod, miedź, żelazo), witaminy C, E i z grupy B, beta-karoten, kwas hialuronowy, białka, nienasycone kwasy tłuszczowe, kwas alginowy. W kosmetykach anti-aging znaleźć można najczęściej ekstrakty z takich alg jak: morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus), listownica palczasta (Laminaria digitata), wielkomorszcz gruszkonośny (Macrocystis pyrifera).

[1] Ascensión Rueda, Isabel Seiquer, Manuel Olalla, Rafael Giménez, Luis Lara, Carmen Cabrera-Vique, Characterization of Fatty Acid Profile of Argan Oil and Other Edible Vegetable Oils by Gas Chromatography and Discriminant Analysis.

[2] Malachi Oluwaseyi, Effects of topical and dietary use of shea butter on animals.

[3] Okullo JBL, Omujal F, Agea JG, Vuzi PC, Namutebi A, Okello JBA, Nyanzi SA, Physico-chemical characteristics of shea butter (Vitellaria paradoxa c.f. Gaertn.) Oil from the shea districts of Uganda.

[4] G. Scapagnini, S. Davinelli, L. Di Renzo, A. De Lorenzo, H.H. Olarte, G. Micali, A.F. Cicero, S. Gonzalez, Cocoa bioactive compounds: significance and potential for the maintenance of skin health.

[5] http://www.centerchem.com/Products/DownloadFile.aspx?FileID=6849

[6] Alam Zeb, Important therapeutic uses of sea buckthorn (Hippophae): a review.

Raj Kumar, G. Phani Kumar, O.P. Chaurasia, Shashi Bala Singh, Phytochemical and pharmacological profile of seabuckthorn oil: a review.

[7] http://www.centerchem.com/Products/DownloadFile.aspx?FileID=6847

[8] http://www.centerchem.com/Products/DownloadFile.aspx?FileID=6558

[9] De Oliveira, Ana Paula, Effect of semisolid formulation of Persea americana mill (avocado) oil on wound healing in rats.

[10] Ivan E. Danhof, Potential reversal of chronological and photo-aging of the skin by topical application of natural substances.

[11] Dorota Mańkowska, Wiesława Bylka, Nigella sativa L. – związki czynne, aktywność biologiczna.

[12] B. Dave Oomach, D. V. Godfrey, Characteristics of raspberry (Rubus idaeus L.) seed oil.

[13] http://www.centerchem.com/Products/DownloadFile.aspx?FileID=7106

[14] Saeed Dadashi, Pomegranate (Punica granatum L.) seed: A comparative study on biochemical composition and oil physicochemical characteristics.

[15] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10432202

[16] Rahimi HR, Arastoo M, Ostad SN, A comprehensive review of punicagranatum (pomegranate) properties in toxicological, pharmacological, cellular and molecular biology researches.

[17] Farooq Anwar, Analytical characterisation of Moringa oleifera seed oil grown in temperate regions of Pakistan.

[18] Marco Harari, Beauty is not only skin deep: the Dead Sea features and cosmetics.

[19] Portugal-Cohen M., Soroka Y., Ma’or Z., Oron M., Zioni T., Brégégère F.M., Neuman R., Kohen R., Milner Y., Protective effects of a cream containing Dead Sea minerals against UVB-induced stress in human skin.