Większość osób na pewnym etapie życia zmaga się z wykwitami skórnymi, pokrywającymi często nie tylko twarz, ale również ramiona, dekolt i plecy. Trądzik jest problemem, który dotyczy nie tylko ludzi młodych – nierzadko po raz pierwszy ujawnia się po 30. roku życia, a więc na długo po zakończeniu procesu dojrzewania. Jeśli dotychczas stosowane metody leczenia zawodzą, warto spojrzeć na to schorzenie przez pryzmat ajurwedy.

Przyczyny trądziku

Proces leczenia trądziku bywa bardzo długi i skomplikowany. Powodem jest duża liczba i różnorodność czynników, które prowadzą do jego powstania. Bez wątpienia jedną z przyczyn leżących u podstaw trądziku pospolitego jest nadprodukcja sebum. Jak sugerują badania, kluczowa może być nie tylko jego ilość, ale również skład – u osób dotkniętych schorzeniem stwierdza się bowiem zmniejszoną zawartość w łoju kwasu linolowego (nienasyconego kwasu tłuszczowego z grupy omega-6). Zwiększone wydzielanie sebum związane jest z kolei z oddziaływaniem hormonów androgenów, które pobudzają gruczoły łojowe do produkcji. Łój gromadzi się w mieszkach włosowych, sprzyjając zatykaniu porów.

Ale na tym nie koniec – u osób dotkniętych trądzikiem występują nieprawidłowości w procesie rogowacenia. U osób bez acne vulgaris naskórek systematycznie złuszcza się, a martwe komórki zastępowane są przez nowe. W przypadku trądziku proces ten jest zaburzony. Martwy naskórek nawarstwia się, dodatkowo zapychając pory skórne. Nie można pominąć roli, jaka przypada bakteriom. Nagromadzone w mieszku martwe komórki i sebum są doskonałą pożywką dla nich. Propionibacterium acnes namnażają się, prowadząc do rozwoju stanu zapalnego. Warto wiedzieć, że bakterie te obecne są na skórze również u zdrowych osób, problem pojawia się wówczas, gdy ich liczba zwiększa się i dochodzi do naruszenia naturalnej równowagi.

Ajurwedyjskie podejście do trądziku

Ajurweda to system medycyny wywodzący się z Indii, którego historia liczy kilka tysięcy lat. Swoje źródła mają w niej również medycyna tybetańska i chińska. Ajurweda to nauka o życiu (z sanskrytu „ayur” – życie, „veda” – wiedza). Już samo pochodzenie nazwy sugeruje, że nie jest to metoda lecznicza, lecz filozofia, sposób podejścia do człowieka. Ajurweda traktuje go holistycznie, podkreślając, że sfery ciała i umysłu wzajemnie się przenikają, są od siebie zależne. Nie można mówić o zdrowym duchu, jeśli kondycja ciała pozostawia wiele do życzenia – i na odwrót.

System ten kładzie nacisk na konieczność zachowania równowagi krążącej w organizmie energii – to właśnie wszelkie jej zachwiania są źródłem schorzeń i chorób. Jej trzy podstawowe elementy to Vata, Pitta i Kapha. Każdy człowiek wyróżnia się ich indywidualną „kompozycją”, a zwykle jedna z energii jest dominująca. Choroba pojawia się więc wtedy, gdy te typowe dla konkretnej osoby proporcje zostaną zaburzone. Dotyczy to również trądziku, który w ajurwedzie nosi nazwę Yuvana Pidaka.

Jakie czynniki prowadzą do zachwiania równowagi? Zgodnie z ajurwedą główna rola przypada gromadzącym się w organizmie toksynom. Te z kolei mogą kumulować się na skutek niewłaściwej diety i stresującego trybu życia (w tym również zbyt mała ilość snu), w połączeniu z nieodpowiednią pielęgnacją dając skutek w postaci wykwitów trądzikowych.

Ajurwedyjskie sposoby na trądzik

Holistyczne postrzeganie zdrowia wskazuje na konieczność zatroszczenia się o organizm na wielu płaszczyznach. Aby pozbyć się trądziku, należy przede wszystkim wprowadzić zmiany w codziennej diecie. Konieczne jest wyeliminowanie produktów pikantnych i smażonych, zredukowanie ilości wypijanej kawy i alkoholu. Zalecane jest także unikanie potraw zimnych, a wskazane jest picie dużej ilości ciepłej wody, która ma wspomagać oczyszczanie. Według ajurwedy niskie temperatury zaburzają pracę żołądka, a sprawne funkcjonowanie układu pokarmowego jest kluczowe w procesie usuwania toksyn.

Bardzo ważna jest aktywność fizyczna i uregulowany tryb życia, a przede wszystkim – obniżenie poziomu stresu. Ajurweda w szczególności zaleca praktykowanie jogi, ćwiczeń oddechowych i medytacji, co pomaga obniżyć napięcie emocjonalne [1].

Nie można zapomnieć o wprowadzeniu prawidłowego sposobu pielęgnacji skóry objętej trądzikiem. Na twarz stosować można ziołowe parówki, które otwierają pory i ułatwiają pozbywanie się szkodliwych substancji. Taką parówkę warto wykonać przed wykonaniem peelingu czy nałożeniem maseczki, a później – odpowiedniego kremu. To właśnie maseczki zawierające w składzie naturalne surowce roślinne zajmują najważniejsze miejsce w pielęgnacji zgodnej z ajurwedą. Które rośliny są w przypadku trądziku szczególnie zalecane?

Manjishta

Manjishta, czyli marzanna indyjska (Rubia cordifolia), to roślina z rodziny marzanowatych, występująca na górzystych terenach Indii, do wysokości nawet 3700 m n.p.m. Korzeń marzanny, dorastający do ok. 1 km długości, jest bez wątpienia jednym z najważniejszych ajurwedyjskich surowców, a do obszaru jego zastosowania należą przede wszystkim choroby skóry, w tym w szczególności trądzik. Co ciekawe, członkowie plemiona Vanraji, mieszkającego w Himalajach, pulpę z całej rośliny mieszają z miodem i taką miksturę rozprowadzają na skórze objętej tym schorzeniem.

Do głównych składników obecnych w wyciągach z kłącza (bądź w sproszkowanym kłączu, bo w takiej formie też jest używany) należą antrachinony i saponiny. Ekstrakty wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne (także w stosunku do wspomnianych bakterii Propionibacterium acnes) [2] i antyoksadacyjne (wolne rodniki w ogromnej mierze przyczyniają się do powstania stanu zapalnego). Badania potwierdzają, że preparaty sporządzone na bazie antrachinonów uzyskanych z korzenia marzanny indyjskiej wykazują się wysoką skutecznością w leczeniu trądziku [3].

Tulsi

Tulsi, czyli bazylia azjatycka (Ocimum tenuiflorum), występuje na terenie Indii i Malezji. W ajurwedzie nazywana jest „królową ziół”, a hinduiści określają ją mianem „świętej bazylii”. Surowcem leczniczym są jej liście. Uzyskane z nich wyciągi zawierają m.in. flawonoidy, saponiny, taniny, olejki eteryczne, witaminy A i C. Ekstrakty regulują pracę gruczołów łojowych, posiadają właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwgrzybicze. Co ważne, podobnie jak w przypadku marzanny indyjskiej, badania potwierdzają, że bazylia azjatycka działa antybakteryjnie w stosunku do Propionibacterium acnes [4].

Kapoor kachli

Hedychium spicatum to roślina z rodziny imbirowatych, dorastająca do 1 m wysokości, występująca na obszarze Tajlandii, Indii, Birmy i Chin. Jej kłącze, będące obiektem zainteresowania ajurwedy, nazywane jest w języku hindi kapoor kachli. Stosowany jest zarówno sproszkowany pęd, jak i uzyskiwany z niego olejek eteryczny. Ekstrakty z kapoor kachli mają właściwości przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze [5], hamują również nadmierną produkcję łoju.

Neem

Neem to kolejna roślina zajmująca czołowe miejsce wśród surowców naturalnych znajdujących zastosowanie w ajurwedzie. Określenie to odnosi się do miodli indyjskiej (Azadirachta indica), drzewa o wysokości ok. 20 m, rosnącego w podzwrotnikowej strefie klimatycznej. W medycynie staroindyjskiej cenione są wszystkie części rośliny, jednak największe zainteresowanie wzbudzają liście oraz nasiona, z których na zimno tłoczony jest cenny olej, zawierający m.in. nienasycone kwasy tłuszczowe, z dominującym kwasem oleinowym.

Ekstrakty z neem wyróżniają się bogactwem składników aktywnych, których stwierdzono ok. 135, w tym m.in. flawonoidy, taniny, saponiny i terpeny. Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne, ograniczają nadprodukcję łoju. Z uwagi na powyższe właściwości wyciągi z neem szczególnie zalecane są w przypadku chorób skóry [6], takich jak trądzik, egzema, łuszczyca, i przy łupieżu.

Amla

Amla, czyli liściokwiat garbnikowy (Phyllanthus emblica/Emblica officinalis) lub inaczej – indyjski agrest, to niewysokie drzewo rosnące na terenie Azji, głównie Indii, Malezji, Chin. Nazwa indyjski agrest nawiązuje do wyglądu owoców amli, łudząco podobnych właśnie do agrestu. W ajurwedzie roślina zajmuje bardzo ważne miejsce, sądzi się wręcz, że spożywanie jej owoców, niezwykle bogatych w witaminę C (ok. 3000 mg w owocu) zapewnia długowieczność. Obecne są również taniny, sole mineralne i aminokwasy.

Ekstrakty z amli działają antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie i przeciwgrzybiczo. Co szczególnie istotne w przypadku trądziku, wyciągi mają też właściwości ściągające, ograniczające zbyt intensywną pracę gruczołów łojowych oraz rozjaśniające przebarwienia, a więc również te, które mogą pozostawać po wyleczeniu wykwitów trądzikowych. Badania potwierdzają także aktywność antybakteryjną wobec Propionibacterium acnes [7].

Lodhra

Lodhra (Symplocos racemosa) to wiecznie zielona roślina, występująca głównie na terenie północnych i wschodnich Indii. Surowcem stosowanym w praktyce ajurwedyjskiej jest kora. Ekstrakty zawierają m.in. saponiny, flawonoidy i taniny. Działają przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie, ściągająco, regulują pracę gruczołów łojowych, a co najważniejsze – wykazują silne działanie antybakteryjne w stosunku do Propionibacterium acnes [8].

Kurkuma

Znana głównie z kuchni kurkuma to sproszkowane kłącze rośliny o tej samej nazwie (Curcuma longa), choć czasem pojawia się również pod nazwą ostryż długi czy szafran indyjski. W stanie dzikim kurkuma rośnie na terenie Indii, ale jest też uprawiana w wielu krajach klimatu tropikalnego. Najważniejszym składnikiem ekstraktów z kłącza jest kurkumina, związek zaliczany do polifenoli.

Kurkuma działa antyoksydacyjnie, przecizapalnie, przeciwgrzybiczo i przeciwbakteryjnie, także wobec Propionibacterium acnes [9]. Dogłębnie oczyszcza pory, pobudza mikrokrążenie w skórze, dotleniając jej komórki, ma właściwości rozjaśniające. Badania potwierdzają skuteczność kurkumy w hamowaniu nadprodukcji sebum. Po 3 miesiącach nakładania emulsji z wyciągiem z kłącza produkcja łoju uległa zmniejszeniu o prawie 25%, a pierwsze widoczne efekty zostały zaobserwowane po 4 tygodniach aplikowania preparatu [10].

Indian Willow

Wierzba czteronasienna (Salix tetrasperma), nazywana też Indian Willow („indyjska wierzba”), to średniej wielkości drzewo porastające podmokłe tereny Azji, głównie Indii, Pakistanu, Tajlandii i Laosu. W Indiach młode kwiaty (ooyum) są lokalnym przysmakiem. Najważniejszą częścią rośliny, będącą surowcem leczniczym, są liście, a wyciągi z nich zawierają m.in. flawonoidy. Ekstrakty wykazują przede wszystkim działania antyoksydacyjne [11] i przeciwzapalne. Badania potwierdzają skuteczność żelu sporządzonego na bazie Indian Willow, kurkumy i aloesu w leczeniu trądziku [12].

Babchi

Babchi, czyli Psoralea corylifolia, bywa też nazywana Bu Gu Zhi, Buguchi i Babechi. Ekstrakt z nasion tej rośliny wyróżniają się wysoką zawartością flawonoidów i kumaryn (w tym przede wszystkim psoralenu, związku stosowanego w leczeniu łuszczycy). Ważnym składnikiem jest również bakuchiol, związek, który wykazuje działanie podobne do retinolu [13], powszechnie stosowanego w kosmetykach anti-aging. Co ważne, badania dowodzą, że bakuchiol wykazuje także silne właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne wobec Propionibacterium acnes [14].

Silk Cotton Tree (Semal)

Semal (Silk Cotton Tree) to tak naprawdę wełniak azjatycki (Bombax ceiba), drzewo dorastające nawet do 40 m, porastające tereny o tropikalnym klimacie, głównie w Azji. Jego kora pokryta jest charakterystycznymi cierniami. Choć terapeutyczne właściwości wykazują również ekstrakty z liści czy kwiatów, to właśnie kora skupia na sobie największe zainteresowanie. Wyciągi z kory zawierają m.in. flawonoidy (w tym kwercetynę) i taniny. Działają antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, ściągająco, przyspieszają proces gojenia ran, stanowią więc ważny element kuracji antytrądzikowej.

Nirgundi (Sambhalu)

Nirgundi (Sambhalu), czyli niepokalanek (Vitex negundo), jest rośliną powszechnie stosowaną w medycynie tradycyjnej w Azji. Niepokalanek jest wysokim krzewem, dorastającym do 8 m, występującym m.in. na terenie Himalajów. Właściwości lecznicze posiadają wszystkie części rośliny: liście, korzenie, kora, kwiaty, jak i jej nasiona. Najczęściej wykorzystywane są liście, zawierające m.in. flawonoidy, olejek eteryczny, witaminę C. Ekstrakty wykazują silne działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze [15].

Aloes

Aloes to sukulent o charakterystycznych mięsistych liściach. W celach leczniczych i kosmetycznych najczęściej stosowany jest aloes zwyczajny (Aloe vera), nazywany też aloesem barbadoskim, występujący w Azji Mniejszej i Afryce. W liściach obecne są m.in. aminokwasy, saponiny, witaminy A, C, E i z grupy B, naturalny kwas salicylowy, związki mineralne takie jak wapń, miedź, cynk, żelazo.

Ekstrakty z liści działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Regenerują skórę i nawilżają ją. Przyspieszają proces gojenia ran. Badania potwierdzają wysoką skuteczność aloesu w leczeniu trądziku. W jednym z nich wykazano, że równoczesna kuracja z użyciem żelu sporządzonego na bazie wyciągu z aloesu oraz kremu z retinoidami przynosi o wiele lepsze rezultaty niż stosowanie samych retinoidów [16].

Drzewo sandałowe

Sandałowiec biały (Santalum album) występuje na suchych terenach Półwyspu Indyjskiego, choć uprawiany jest również w Chinach, Indonezji czy Australii. Jest to niewielkie drzewo, osiągające wysokość do 9 m, pasożytujące na korzeniach innych drzew (podobnie jak nasza polska jemioła). Drzewo sandałowe to jedna z najważniejszych w roślin w ajurwedzie, a pierwsze wzmianki o jej stosowaniu pochodzą sprzed kilku tysięcy lat. Choć najbardziej znany jest otrzymywany z kory sandałowca olejek eteryczny, to również sama kora jest cennym surowcem. W walce z trądzikiem zalecana jest np. pasta wykonana ze sproszkowanej kory. Taka mikstura zawiera m.in. wspomniany olejek eteryczny i santalol, związek zaliczany do sekswiterpenów.

Sandałowiec ma właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze. Przyspiesza gojenie się ran, łagodzi podrażnienia, rozjaśnia przebarwienia. Hamuje nadprodukcję sebum, działa tonizująco. Znajduje zastosowanie w leczeniu wielu schorzeń dermatologicznych, m.in. trądziku, egzemy, łuszczycy, łupieżu.

Glinka Multani Mati

Glinka Multani Mati (Multani Mitti) nazywana jest również „ziemią fulerską” (Fuller’s Earth). Określenie to nawiązuje do fulerów, czyli robotników, którzy niegdyś wykorzystywali tę glinkę do oczyszczania owczej wełny z tłuszczu. Glinka nie tylko doskonale oczyszcza i usuwa nadmiar sebum, ale posiada również lekkie właściwości złuszczające. Reguluje więc pracę gruczołów łojowych, jak i pomaga rozjaśnić potrądzikowe przebarwienia.

[1] Waratenne P. R., Prasad Mahendra, Mahendra Singh Meena, The role of psychology in the management of Yuvana Pidaka.

[2] Vandana Meena, Anand K. Chaudhary, Manjishta (Rubia cordifolia) – a helping herb in cure of acne.

[3] K. Khan, R. Karodi, A. Siddiqui, S. Thube, R. A. Rub, Development of anti-acne gel formulation of anthraquinones rich fraction from Rubia cordifolia (Rubiaceae).

[4] H. A. Sawarkar, S. S. Khadabadi, D. M. Mankar, I. A. Farooqui, N. S. Jagtap, Development and biological evaluation of herbal anti-acne gel.

[5] Bisht G. S., Awasthi A. K., Dhole T.N., Antimicrobial activity of Hedychium spicatum.

[6] Venugopalan Santhosh Kumar, Visweswaran Navaratnam, Neem (Azadirachta indica): Prehistory to contemporary medicinal uses to humankind.

[7] Pharkphoom Panichayupakaranant, Antibacterial activity of Thai herbal extracts on acne involved microorganism.

[8] G. S. Kumar, Antimicrobial effects of Indian medicinal plants against acne-inducing bacteria.

[9] Pandey Chetana, Screening of selected herbal plants for anti acne properties.

[10] Shahiq uz Zaman, Naveed Akhtar, Effect of turmeric (curcuma longa zingiberaceae) extract cream on human skin sebum secretion.

[11] Eman A. El-Wakil, Identification of the chemical composition of the methanolic extract of Salix tetrasperma Roxb. using LC-ESI-MS and evaluation its potential as antioxidant agent.

[12] Manveen Kaur, Evaluation of safety and efficacy of Clarina anti-acne face mask in the treatment of mild to moderate acne-vulgaris: an open clinical study.

[13] Chaudhuri R. K., Bojanowski K., Bakuchiol: a retinol-like functional compound revealed by gene expression profiling and clinically proven to have anti-aging effects.

[14] Ratan K. Chaudhuri, Bakuchiol in the management of acne-affected skin.

[15] Vishal R. Tandon, Medicinal uses and biological activities of Vitex negundo.

[16] Zohreh Hajheydari, Effect of Aloe vera topical gel combined with tretinoin in treatment of mild and moderate acne vulgaris: a randomized, double-blind, prospective trial.